Wiele razy wspominałam, że moją największą grupę pacjentów stanowią maluchy. Dzieci od 2 r.ż.-3,5 r.ż. Ale bez względu na wiek, w trakcie wywiadu bardzo często słyszę od rodziców „koncentracja – oto nasz problem”, „wszystkie panie zwracają uwagę, że ona się nie koncentruje”, „moje dziecko nic nie pamięta, bo nie umie się skoncentrować”, itp. Czytając opinie dzieci równie często pojawia się: „X ma zaburzenia koncentracji”.
Czy w takim razie u zdecydowanej większości dzieci koncentracja jest zaburzona?
Kto z nas nie doświadczył problemów z koncentracja? Życie w biegu, duża ilość obowiązków, natłok informacji zewsząd docierających do nas sprawia, że dorośli coraz częściej są roztargnieni, rozkojarzeni czy, mówiąc potocznie, zakręceni. I, podczas, gdy sami mamy problem z tzw. ogarnianiem, nie ma co się spodziewać, że żyjące obok nas dziecko będzie spokojnie rozwijało koncentrację uwagi. A bez tego niestety w szkole ani rusz.
Warto zastanowić się dlaczego tak jest i czy rzeczywiście skala zjawiska jest tak duża. Czy niemalże wszystkie dzieci mają problem z koncentracją? Dorośli często zbyt pochopnie określają w ten sposób problem ze skupieniem u dzieci. Nie można zapominać, że rozpraszanie się, dezorientowanie a nawet trudność w skupieniu uwagi są typowe dla większości dzieci i niekoniecznie muszą być powodem do obaw. Koncentracja to umiejętność skupienia uwagi na określonym zadaniu czy obiekcie. Warto zaznaczyć, iż od dziecka w wieku przedszkolnym nie możemy wymagać, by koncentrowało się na zadaniu dłużej niż 15 min, 20 min a maksymalnie 30 min.
Zła koncentracja a ADD
ADD (skrót od angielskiego Attention Deficit Disorder) to zaburzenia koncentracji uwagi. Ta jednostka diagnostyczna jest odnogą ADHD, jednak objawia się jedynie zaburzeniami uwagi, bez nadpobudliwości. Aby stwierdzić ADD przynajmniej 5-6 z 9 objawów musi trwać u osoby diagnozowanej conajmniej 6 miesięcy. Kryteria dotyczące nieuwagi, czyli ADD (zaburzeń koncentracji) znajdziecie tutaj.
Zatem czasowa utrata koncentracji nie świadczy jeszcze o jej zaburzeniu.
Koncentracja a otoczenie
Zanim udamy się z dzieckiem do specjalisty, warto przyjrzeć się jego otoczeniu oraz jak spędza ono większość czasu, czy warunki zewnętrzne nie pomagają mu w rozproszeniu uwagi.
Uwaga! te czynniki powodują, że koncentracja jest słabsza
- Ekran! Zbyt wiele czasu przed telewizorem, lub telewizor włączony w tle, mogą utrudniać docieranie informacji z zewnątrz do dziecka. Na temat negatywnego wpływu urządzeń elektronicznych na rozwój dziecka powstało wiele badań i publikacji. Jednogłośnie mówią one, że smartfon, tablet i telewizor przyczyniają się do powstawania zaburzeń uwagi. Nie oznacza to jednak, że rodzic ma zupełnie odciąć dziecko od elektroniki. W dzisiejszych czasach jest to raczej niemożliwe. Warto zastanowić się, jak zorganizować czas dziecka, by korzystało z urządzeń w minimalnej ilości. Ekran negatywnie wpływa także na koncentrację dorosłych, ponadto obniża jakość snu.
- Zabawki! Kolejnym ważnym aspektem jest zabawa dziecka. Jeśli jest ono otoczone ogromną ilością zabawek, to przeważnie nie potrafi się nimi bawić. Otacza się ono przedmiotami i jest mu trudno coś wybrać. Bierze raz jedną, raz drugą rzecz do ręki, ale nie ma zabawy, odgrywania ról. Im mniej zabawek w zasięgu wzroku dziecka, tym większy wysiłek musi ono włożyć w zaplanowanie zabawy, zmuszając tym samym szare komórki do pracy.
- Kolorowe, pstrokate i obklejone ściany! Dlatego warto zadbać o wygląd otoczenia, w jakim dziecko przebywa. Zamiast jaskrawych ścian, lepiej sprawdzą się pastelowe, jasne kolory. Pokój odpowiednio oświetlony, by nie wymagał doświetlenia ostrym, zimnym światłem. Na ścianach jak najmniej obrazków, plakatów czy zdjęć. To wszystko ma negatywny wpływ na układ nerwowy dziecka, przyczyniając się do trudności w koncentracji. Podobnie jest w przedszkolnych i szkolnych salach – jeśli są one zbyt ozdobione a półki uginają się pod stosem kolorowych zabawek, to niestety, mogą one utrudniać funkcjonowanie niektórym dzieciom.
Często wyeliminowanie wyżej wymienionych czynników znacząco wpływa na poprawę koncentracji dziecka.
Dieta a koncentracja
Osłabienia nastroju, spadek formy zdarzają się wszystkim. Niektórym jednak zbyt często. Taki stan może być także spowodowany przez braki w witaminach i minerałach. Dlatego należy dbać o dobrze zbilansowaną dietę i regularnie wykonywać badania. Koncentracja nie idzie w parze ze złą dietą.
Co zatem jeść, aby lepiej się koncentrować?
Przede wszystkim DOBRE TŁUSZCZE! To takie numero uno. Omegą-3, czyli wielonienasycone kwasy tłuszczowe, to istne paliwo dla naszego mózgu. Ponadto działają przeciwnowotworowo, polepszają stan skóry, wspomagają odpornośc i mają jeszcze długą listę cudownego wpływu na organizm ludzki (ale o tym w innym wpisie). Źródłem omegą-3 są przede wszystkim tłuste ryby, tran, oleje: rzepakowy, lniany, olej z orzechów włoskich, ale i same orzechy włoskie są także jego doskonałym źródłem, podobnie jak siemię lniane. Koncentracja poprawi się również przy regularnym spożywaniu zielonych warzyw liściastych oraz roślin strączkowych.
Co w diecie zaburza koncentrację?
Zdecydowanie cukier, z kolorowymi napojami gazowanymi na czele. I to jest tak, że po czymś słodkim czujemy przez chwilę więcej energii, więc teoretycznie można poczuć się skoncentrowanym, ale to tylko pozory i trwa chwilę. Kolejnym niszczących uwagę czynnikiem dietetycznym jest przetworzone jedzenie i oczywiście fast foody.
W przypadku dorosłych nie bez znaczenia są używki. Jeśli zależy Ci na dobrej koncentracji, unikaj alkoholu i innych używek.
Jeśli zjemy takie jedzenie raz na jakiś czas, to raczej nie będzie miało większego wpływu. Problem powstaje przy regularnym odżywianiu się takimi produktami.
Jak ćwiczyć uwagę?
Większość poradników mówi o tym, że koncentrację i pamięć ćwiczy się przy biurku. Nic bardziej mylnego. Koncentrację najlepiej trenować wykonując ćwiczenia ruchowe w sekwencjach. Najlepiej, by poziom ich skomplikowania był coraz bardziej zaawansowany. Ruch a w przerwach łamigłówki, to doskonały sposób na rozwijanie umiejętności koncentrowania się.
Koncentracja – wspomagające ją zabawy
- Z najmłodszymi dziećmi, ok. 12. m.ż. treningiem koncentracji jest zabawa – tutaj świetnie sprawdzą się zabawki takie jak: garnuszek na klocuszek, gdzie dziecko dopasowuje kształty klocków do otworów, z trochę starszymi wyszukujemy takich samych elementów.
- Doskonałym treningiem koncentracji jest zabawa w “Gdzie jest…?”. Potrzebujemy dwóch takich samych miseczek lub kubeczków. Pilnujemy, by dziecko obserwowało mały przedmiot, który chowamy pod jednym z kubków i polecamy dziecku go odnaleźć. Gdy uda się, następnym razem, gdy ukryjemy zabawkę, kubki zamieniamy miejscami. Jeśli maluszek będzie uważnie obserwował, to wskaże prawidłowy kubek, jeśli odwróci wzrok, nie będzie wiedział, gdzie jest.
- Rysowanie oburącz – kreślenie obrazka obiema rękami pobudza powstawanie połączeń między półkulami mózgu, co doskonale wpływa na koncentrację. Można wydrukować połowę rysunku, jedną ręką kreślimy po śladzie a drugą, w tym samym czasie, staramy się zrobić odbicie lustrzane obrazka.
- Przypominanie – zabawna gra, która pobudza pamięć i koncentrację. Może być dowolnie modyfikowana. Można zacząć od polecenia: przypomnij sobie imiona wszystkich sąsiadów, którzy noszą okulary. Mózg musi się nieźle nagimntastykować, żeby odtworzyć takie informacje.
- “Detektyw” – ćwiczenie, w którym musimy przygotować obrazek lub zdjęcie i kilka pytań do niego (np.do zdjęcia zrobionego w restauracji możemy podać pytania:ile jest stolików w restauracji na zdjęciu, ile osób na zdjęciu ma brązowe włosy itp.). Dziecko przygląda się zdjęciu przez minutę i stara się zapamiętać jak najwięcej szczegółów, następnie odwracamy obrazek i zadajemy pytania.
- Żonglowanie: wystarczą dwie lub trzy piłeczki (zamiast piłek mogą być zwinięte w kłębek skarpetki lub woreczki z grochem), by móc bardzo efektywnie trenować zarówno wzrok (widzenie peryferyjne), jak i umysł. Przerzucając piłeczki nasze półkule współpracują i synchronizują swoją pracę, co w efekcie przyczynia się do budowy nowych połączeń między nimi, a to, jak już wiemy, w sposób naturalny wspomaga jakość pracy mózgu.
- Stereogramy – czyli obrazy przedstawione na płaszczyźnie w taki sposób, aby sprawiały wrażenie trójwymiarowych. Wpatrywanie się w stereogramy to doskonały sposób na koncentrację i wytężanie wzroku. Warto wiedzieć, że jest to także relaks dla zmęczonych oczu.
A tutaj kilka propozycji, dzięki którym rozwija się i koncentracja, i sprawność językowa:
- Układanie pytań – zadanie, które oprócz koncentracji, stymuluje sprawność językową i wyobraźnię. Oglądamy obrazek i układamy do niego jak największą liczbę pytań (co robią osoby na obrazku? gdzie odbywa się akcja? jaka jest pora roku? jaki kolor mają rzeczy na obrazku? itp., itd.)
- Wymyślane historyjki – osoba dorosła rozpoczyna opowiadanie bajki jednym zdaniem. Kolejne zdanie dopowiada dziecko. Ważne, żeby każde następne zdanie było kontynuacją poprzedniego, aby historyjka była spójna. Żeby było ciekawiej, bajkę możemy rysować w trakcie opowiadania. dziecko będzie bardziej skupione i zaciekawione grą.
- Zapamiętywanie – podajemy dziecku listę 10 rzeczowników i polecamy, by z naszej listy zapamiętało wszystkie pojazdy/owoce/kolory itp. Takie ćwiczenie doskonale kształtuje również pamięć słuchową dziecka oraz umiejętność kategoryzjacji.
- Zagadki – poszukiwanie odpowiedzi do zagadki to doskonały trening umysłowy, podobnie jak tworzenie samej zagadki. Oprócz koncentracji kształtujemy umiejętność definiowania pojęć.
Powyższe propozycje zabaw i ćwiczeń łączą przyjemne z pożytecznym. Spędzając w ten sposób czas z dzieckiem doskonale się bawimy, wspomagamy procesy poznawcze malucha oraz sami trenujemy umysł.
Regularne wykonywanie treningów pozwala na znaczną poprawę nie tylko koncentracji, ale też pamięci, słownika i wyobraźni. Takie treningi zalecane są dla wszystkich. Gdy wejdą w nawyk sprawność umysłowa znacznie się poprawia.
Optymistyczne podsumowanie
Podsumowując, deficyty w obrębie koncentracji dotyczą każdego ( w mniejszym lub większym stopniu). Pocieszający jest fakt, iż prawidłową dietą (zwłaszcza bogatą Omegą-3), treningami i ćwiczeniami przy biurku możemy w znaczy stopniu usprawnić umiejętność koncentracji.
Najlepiej, by dbanie o tę sferę weszło w nawyk.. Aby weszło w nawyk średnio potrzebujemy około dwóch miesięcy. Powodzenia!
Źródła:
Ilg Frances L., Bates Ames Louise, Baker Sidney M. Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat. Poradnik dla rodziców, psychologów i lekarzy, Gdańsk, 2015;
Janiszewska B., Wspomaganie koncentracji i nie tylko. Ćwiczenia i zabawy dla dzieci od 4 do 9 lat, Warszawa 2007;
red. Sterlau J. Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 2., Gdańsk 2004,
Weyhreter H., Trudności z koncentracją uwagi, Warszawa 2004.