Nauka pisania większości kojarzy się z nudnym, długotrwałym kreśleniem szlaczków i liter w zeszycie. Wbrew pozorom, zaczyna się ona dużo wcześniej i nie przy biurku, a na placu zabaw. Pisanie bardzo często jest łączone z nauką czytania. Obie umiejętności idą oczywiście w parze. Dzieci na początku przygody ze szkołą uczą się ich równolegle.
Różnica między nauką pisania i czytania jest jednak spora. Czytania można nauczyć już bardzo małe dzieci. Nawet dwulatki są w stanie rozpoznawać wyrazy po uprzednim treningu. Z nauką pisania jest zupełnie inaczej. Jest to długofalowa praca. Małe dzieci nie mają odpowiednio wykształconej sprawności rąk (tzw. motoryki małej) oraz współpracy ręka – oko (koordynacji wzrokowo-ruchowej), by mogły zacząć pisać. Początek pracy nad nauką pisania przypada wcześnie, ok. 3 roku życia dziecka, jednak na początku jest to zabawa i ćwiczenia całego ciała. Na efekty tej pracy trzeba poczekać kilka lat.
Przeczytaj także: Jak rozpoznać opóźniony rozwój mowy u dziecka?
Nauka pisania – na co zwrócić uwagę przed podaniem dziecku długopisu?
Obecnie coraz więcej dzieci, które osiągnęły wiek szkolny nadal nie nabywa tych umiejętności. Dlatego opiekunowie powinni obserwować pociechy pod wieloma względami i starać się stymulować rozwój dziecka. Pierwszym sygnałem ostrzegawczym jest niska sprawność ruchowa dziecka. Maluch nie lubi zabaw ruchowych, pokazywania w piosenkach (typu: “Głowa, ramiona, kolana, pięty” czy “Kaczuszki”), bywa niezgrabny. Jeśli do tego nie lubi schodów, huśtania na huśtawce, hałasu to koniecznie należy skonsultować to z terapeutą integracji sensorycznej, który sprawdzi, czy dziecko nie potrzebuje dodatkowej terapii.
Kolejnym czynnikiem, który wpływa na sprawność manualną jest umiejętność ubierania się i rozbierania oraz czynności samoobsługowe (jedzenie, picie, mycie, korzystanie z toalety). Jeżeli do tego dziecko często garbi się, ma nieprawidłową postawę, łatwo się męczy, to należy skorzystać z porady ortopedy dziecięcego, rehabilitanta lub fizjoterapeuty. Powyższe objawy mogą świadczyć o obniżonym napięciu mięśniowym. Dziecko, które przejawia kłopot z nabywaniem wyżej wymienionych umiejętności, wymaga ćwiczeń i szczególnego wsparcia przed rozpoczęciem nauki pisania. Pominięcie usprawniania ręki i podanie narzędzia pisarskiego za wcześnie może skutkować dużą niechęcią dziecka oraz pojawieniem się złych nawyków pisarskich (nieprawidłowego chwytu, szybką męczliwością ręki).
Od czego i kiedy zacząć naukę pisania?
Wstęp do nauki pisania powinien mieć miejsce na placu zabaw. To ćwiczenia usprawniające partie ciała, biorące udział w pisaniu. Wbrew pozorom nie dotyczy to tylko dłoni, lecz niemalże całego ciała. Zaczynamy w myśl zasady: im wcześniej, tym lepiej. Podczas wspinania się, zabawy w piasku, skakaniu, przechodzeniu przez przeszkody, turlaniu dziecko w sposób naturalny usprawnia wszystkie partie ciała – również te zaangażowane w pisanie, czyli miednicę, kręgosłup, obręcz barkową, rękę i dłoń. Świetnie sprawdza się także jazda na czterokołowym rowerku, hulajnodze. Taka zabawa rozwija także koordynację wzrokowo – ruchową. Poza tym kształtuje się także czucie własnego ciała, orientacja w przestrzeni. Są one niezbędne, żeby opanować pisanie. W przypadku starszych dzieci – 5-latków – zabawy ruchowe powinny być bardziej skomplikowane. Będą to, w zależności od pory roku, jazda na rowerze z dwoma kółkami, jazda na rolkach, nartach czy łyżwach. Należy pamiętać o znakomitym wpływie świeżego powietrza na myślenie i rozwój dziecka. Regularne wizyty w bawialniach, placach zabaw i piaskownicach znakomicie wpływają na wszystkie sfery rozwoju.
Ćwiczenia obręczy barkowej i ręki to kolejny etap w nauce pisania
Kolejnym etapem jest wzmocnienie obręczy barkowej. Tutaj sprawdzą się wszystkie ćwiczenia, w których angażujemy te partie ciała, tj. wymachy rękami w przód, w tył, rozmachy, rzucanie piłeczką, wspinanie po drabince, wyciąganie rąk w kierunku spadających baniek, ściąganie serpentyny zawieszonej wysoko, ściąganie skarpet z suszarki, zagarnianie na leżąco wyciągniętymi rękami klocków lego rozsypanych na podłodze, zabawa w taczki, malowanie po dużych arkuszach papieru.
Przed rozpoczęciem nauki pisania należy wyćwiczyć dłoń i palce
Następnie przechodzimy do ćwiczeń stymulujących precyzyjne ruchy ręki. Tutaj niezbędna będzie plastelina, piasek, groch itp. Zabawy są proste i przyjemne. To na przykład: wsypywanie ziarenek grochu do butelki, zakręcanie i odkręcanie słoików, lepienie małych kuleczek z plasteliny, wyrywanie skrawków papieru, ściskanie gąbki, lepienie pierogów, zagniatanie ciasta z mąki i wody. Znakomitym ćwiczeniem jest także przewlekanie sznurówki przez dziurki w kartce. Należy pamiętać o właściwym kierunku: od lewej do prawej, z góry do dołu. Regularnie wykonywanym ćwiczeniem powinno być łapanie piłeczek lub papierowch kulek w szczypce do cukru lub sitko do zaparzania herbaty. Ćwiczenia palców: dotykanie każdym palcem do kciuka – zaczynamy do wskazującego, a następnie powtarzamy ćwiczenie zaczynając od najmniejszego paluszka, przyciskanie palcami kulek z plasteliny, wyklejanie obrazka kulkami z bibuły oraz wszystkie zabawy paluszkowe.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa
Niezbędne są także ćwiczenia koordynacji wzrokowo – ruchowej, czyli współpracy oczu i rąk oraz opanowanie stron: prawa/lewa. Tutaj świetnie się sprawdzą: budowanie z klocków wg określonego schematu, układanie układanek, wyklejanie wydzieranek, rzucanie piłeczki do celu, dopasowywanie brakującego elementu do obrazka, gry w memory, układanie puzzli, wycinanie po śladzie.
Pozycja dziecka a nauka pisania
Przy nauce pisania niezwykle istotna jest także pozycja dziecka. Często zostaje ona zaburzona na skutek nieprawidłowego ustawienia i doboru mebli.
Nauka pisania – idealne warunki:
Należy pamiętać, żeby biurko było dobrze oświetlone. Jeśli nie ma możliwości ustawienia go przy oknie, to warto zadbać o dobrej jakości lampkę. Światło powinno padać z lewej strony dla dziecka praworęcznego oraz z prawej dla leworęcznego. Dziecko powinno siedzieć prosto, tak, by kąt prosty utworzył się w czterech miejscach: między łokciem a ramieniem (opartym na biurku), między brzuchem a udami, w kolanach: między łydkami a udami oraz między stopami opartmi o podłogę lub podpórkę a nogami. Odcinek lędźwiowy powinien przylegać do krzesła. Jeśli biurko jest zbyt wysokie warto zadbać o krzesło z regulowaną podpórką na stopy. Najlepsze są krzesła, które nie mają kółek i nie obracają się. Ponieważ takie rozpraszają dziecko i uniemożliwiają stabilną pozycję. Warto wziąć pod uwagę, że dziecko w początkowych latach nauki szybko rośnie. Dlatego najlepiej sprawdzą się meble z regulacją. Godnym uwagi jest krzesełko Tripp Trapp firmy Stokke. Co ważne, dziecko może używać go przez całe życie – od narodzin, przed okres szkolny, i w dorosłości. Znajdziecie je tutaj.
Prawidłowy chwyt długopisu
Nauka pisania, kolejnym etapem jest praca przy biurku. Będzie to kolorowanie, obrysowywanie, rysowanie i kreślenie szlaczków. Przedtem oczywiście trzeba zadbać o prawidłowy chwyt. Można wykorzystać krótką, wesołą bajkę: dwa paluszki okrążają długopis i dają sobie buziaka (kciuk i wskazujący),środkowy palec je podgląda, a serdeczny i malutki się chowają. W sklepach dostępne są także nakładki wymuszające prawidłowy chwyt, które zakłada się na kredkę bądź długopis. Jeśli dziecko ma nieprawidłowe napięcie, może okazać się, że potrzebna będzie opaska grafomotoryczna.
Nauka pisania
Ćwiczenia wprowadzające w pisanie, to kreślenie drogi w labiryncie, potem kolorowanie, rysowanie. Gdy dziecko sobie z nimi radzi, w wieku ok. 4 lat można zaproponować ćw. grafomotoryczne. Najpierw rysowanie po śladzie, kreślenie linii (z góry na dół i od lewej do prawej) – zgodnie z kierunkiem pisania, malowanie drobnych elementów, łączenie kropek i odwzorowywanie rysunków. Następnie przechodzimy do szlaczków. Początkowo szlaczki są duże. W myśl zasady stopniowania trudności powinny być coraz mniejsze, aż w końcu znajdą się w trzech liniach zeszytu. Początkowo łatwe, potem ich budowa powinna być nieco bardziej skomplikowana, aż w końcu będą one coraz bardziej przypominać litery. Szlaczki można rysować samemu w zeszycie w trzy linie lub skorzystać z gotowych zestawów do kupienia w księgarniach, albo wydrukować karty pracy udostępnione w Internecie. Należy pamiętać, aby zawsze zaczynać od lewej strony kartki. Następnie wprowadzamy literki. Każdą z liter dziecko musi napisać w linii wielokrotnie. Zarówno dużą literę, jak i małą.
Utrwalanie i pisanie ze słuchu
Aby dobrze utrwalić wprowadzaną literkę dobrze jest ją pisać w zeszycie, w kaszy, w piasku, wyklejać ją z plasteliny. Wyszukiwać w wyrazie, w tekście, wysłuchiwać w słowie. Takie oddziaływanie polisensoryczne (angażujące wszystkie zmysły) pozytywnie wpływa na proces uczenia się i zapamiętywania. Rozwija się wtedy także analiza i synteza głoskowa, które umożliwiają dziecku pisanie ze słuchu. Tę umiejętność można utrwalać rozwiązując rebusy i krzyżówki.
Podsumowując, naukę pisania zaczynamy wcześnie, ale do finalnego pisania trzeba poczekać do 5., 6. a nawet 7. r.ż. Ćwiczenia w początkowym etapie są dla dzieci wielka frajdą, sprawiają dużo przyjemności także dorosłym. Aby podobnie było i w końcowym etapie, nie należy niczego pominąć. Trzeba obserwować dziecko uważnie od początku, zwracać uwagę na trudności i skutecznie je eliminować. Wówczas dziecko będzie świetnie przygotowane a nauka w szkole nie sprawi mu kłopotu. Wręcz przeciwnie! Będzie zainteresowane i zmotywowane, by zdobywać i utrwalać nowe umiejętności.
Źródła:
1. Bartkiewicz Wioletta, Giczewska Aneta, Terapia ręki, Warszawa, 2014
2. Bogdanowicz Marta, Przygotowanie do nauki pisania, Gdańsk 2004.
3. Bogdanowicz Marta, Lewa ręka rysuje i pisze, Gdańsk, 2009
4. Hływa Renata Anna, 311 szlaczków i zygzaczków. Ćwiczenia grafomotoryczne usprawniające rękę piszącą, Gdańsk, 2004
5. Plec Aleksandra, Skoczylas Marzenna, 4-latek potrafi, Inowrocław, 2011
6. Plec Aleksandra, Skoczylas Marzenna, 5-latek potrafi, Inowrocław, 2010
7. Plec Aleksandra, Skoczylas Marzenna, Elementarz – ćwiczenia w pisaniu i czytaniu, cz.I i II, Inowrocław, 2009
8. Spionek Halina, Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka, Warszawa 1970
9. Opracowanie zbiorowe wyd. Harmonia, Zaczynam pisać litery, Gdańsk 2011
10. https://www.pstis.pl/pl/html/index.php?v2=block&str=podstrona_terapia