Dzieci z autyzmem jest bardzo trudno diagnozować, ponieważ diagnoza jest dla nich niekomfortowa, unikają kontaktu z innymi, niechętnie współpracują. Warto zachować w pamięci kilka ważnych, często pomijanych przez teoretyków zasad, bo one ułatwią pracę nam, diagnostom, ale i sprawią, że dzieci będą czuły się bezpiecznie. Rzetelnie zebrany wywiad pozwoli nam ocenić, czy hipoteza autyzm jest prawdopodobna, czy to może być ORM. Przygotowałam dla Was wpis „Diagnoza logopedyczna dziecka z autyzmem”, aby zebrać te najważniejsze wg mnie aspekty w całość.

Od czego zacząć? Jak przygotować się, aby diagnoza logopedyczna dziecka z autyzmem była właściwa?

Diagnoza zwykle rozpoczyna się od rozmowy telefonicznej, na której wyznaczamy termin. Już wtedy dobrze jest przekazać rodzicowi podstawowe informacje oraz nakreślić plan diagnostyczny, aby i rodzina mogła się przygotować. Rodzicu, jeśli nie zostaniesz zapytany, możesz sam nakreślić logopedzie poszczególne aspekty.

O co zapytać w trakcie rozmowy telefonicznej?

1. Wiek dziecka (ważne: jeśli dziecko jest w przedziale wiekowym 16-30 miesięcy, a rodzic zgłasza się, bo coś go niepokoi, ale nie jest pewny, to odsyłamy do ankiety M-ChatR/F tutaj. Pozwoli to nakreślić stopień nieprawidłowości w zachowaniu malucha. Ponadto wiek dziecka powie nam, jak przygotować narzędzia czy opracować próby diagnostyczne.
2. Sposób komunikacji z dzieckiem. Musimy wiedzieć wcześniej czy dziecko wypracowało już sposób komunikacji, a może porozumiewa się gestami, mimiką (choć z tym często dzieci z autyzmem mają właśnie kłopot). Jeśli mówi, to dobrze wiedzieć czy to tylko proste słowa, czy występują echolalie. Czy maluch rozumie/reaguje na kierowaną do niego mowę?
3. Jak dziecko reaguje na otoczenie? – jest to istotne pytanie. Musimy bowiem wiedzieć, jak przygotować gabinet, ale i też siebie. Jeśli dziecko zwraca nadmierną uwagę na przedmioty elektroniczne, jak radio, komputer, telefon – warto je ukryć na czas diagnozy. Może malec źle reaguje na zapachy – pozbywamy się na czas diagnozy kawy, aromatycznych olejków, świeczek, nie używamy perfum.
4. Jak dziecko nawiązuje kontakt z otoczeniem? Jeśli dziecko nie reaguje na imię, na polecenia, nie nawiązuje kontaktu wzrokowego, nie zwraca uwagi na przedmiot, o którym jest mowa w domu, to możemy się spodziewać, że z nami także nie nawiąże kontaktu w trakcie diagnozy. Polecamy wówczas, aby rodzic, uchwycił kamerą jak najwięcej kluczowych dla diagnozy zachowań. Mam na myśli sposób porozumiewania się, zabawę dziecka, przyjmowanie pokarmów, ale i zachowania trudne.
5. W jakich godzinach maluch najlepiej funkcjonuje? Jeśli po przebudzeniu i jedzeniu jest w najlepszej formie – wyznaczamy poranną godzinę spotkania. Warto uważać na popołudniowe godziny, w których małe dzieci mogą potrzebować drzemki. Jeśli pacjent ma chorobę lokomocyjną a do nas musi dojechać, to też warto wziąć pod uwagę diagnozę w domu dziecka.

Metody diagnozy logopedycznej dziecka z autyzmem

Metod jest sporo, wszystkie narzędzia są przydatne, jednak musimy mieć na uwadze, że dziecko z autyzmem może nie chcieć współpracować i nie wykona żadnego polecenia. Dlatego w tym typie zaburzeń niezwykle istotne znaczenie ma obserwacja oraz wywiad. Kolejnym ważnym aspektem diagnozy logopedycznej dziecka z autyzmem jest sama postać diagnosty. Jeśli podejdziemy do dziecka delikatnie, niezauważenie, nie będziemy starali się mu narzucić swoich schematów, a raczej postaramy się podążać za nim, może okazać się, że uda nam się przeprowadzić naprawdę rzetelne badanie. Uzyskamy świetny materiał do sporządzenia opinii i zaleceń. Jak to zrobić? Może łatwiej będzie napisać czego nie robić.

Czego unikać podczas diagnozy logopedycznej dziecka z autyzmem?

• mówienia do dziecka głośno, rozkazującym tonem: Pokaż! Powtórz! Zrób jak ja!
• wyciągania nadmiernej ilości pomocy, zabawek, aby tylko czymś zainteresować malucha
• bardzo ważny aspekt: wygląd i zachowanie diagnosty… Startowanie od razu w rękawiczkach do buzi dziecka, ganianie za nim z obrazkami, skupianie się na chowaniu kluczy, telefonu, wyłączaniu komputera, to trud nadaremny – dziecko co najwyżej może już tylko wpaść w histerie. Ponadto unikamy kierowania długich poleceń, mowy do dziecka. Jak pisała Temple Grandin, kiedy była małym dzieckiem i słyszała mowę innych kierowaną do niej, to „dźwięki mowy zlewały się i docierały do jej mózgu jako nieznośny hałas”. Podobnie mogą odbierać dzieci nadwrażliwe na bodźce wzrokowe. Bujnie ozdobione paznokcie, kolorowe włosy, sztuczne rzęsy, kolorowy makijaż, powalająca ilość biżuterii wszelkiej maści niestety może wydać się dla dziecka agresywna. Trzeba uważać też na stroje z dżetami, cyrkoniami, cekinami, takie bodźce też mogą nam zaburzyć diagnozę. No i jeden z najważniejszych: mocny zapach perfum. Wiele dzieci z autyzmem nie toleruje zapachu płynu do płukania tkanin, więc nie muszę się rozpisywać, dlaczego w dzień diagnozy dziecka z autyzmem lepiej się nie perfumować.

Narzędzia, które przydadzą się do diagnozy logopedycznej dziecka z autyzmem

1. Już wspominany wcześniej wywiad – ma kluczowe znaczenie, warto przygotować sobie rozszerzony wywiad, poprosić o nagrania.
2. Obserwacja bezpośrednia – wg mnie kluczowy aspekt diagnozy. warto poobserwować dziecko w swobodnej zabawie. Obserwację przeprowadzamy w oparciu o listę zachowań, która zawiera specyficzny opis behawioralny oraz charakterystykę warunków, w których każde zachowanie powinno być obserwowane.
3. Testy, kwestionariusze – ja do maluchów wykorzystuję na początek kwestionariusz M-Chat, przy dłuższych diagnozach korzystam z VB-MAPP i PEP-R.
4. Opinie innych specjalistów – jeśli dziecko jest już pod opieką, to bardzo przydatne mogą być opinie terapeutów, którzy już z nim pracują. Sama wiem, jak różnie mogą wypadać w diagnozach dzieci. W poradni tylko diagnozuję, ale pracuję też jako terapeuta, więc widzę, jakie postępy dzieci czynią terapii, gdy czują się bezpiecznie, a niestety podczas kolejnej diagnozy u innej osoby znowu potrzebują czasu, by pokazać swoje umiejętności.

Mój zestaw pytań, na które poszukuję odpowiedzi w trakcie diagnozy logopedycznej dziecka z autyzmem?

1. Czy dziecko nawiązuje kontakt z otoczeniem?
2. Reakcja na imię, czy jest obecna?
3. Jak realizuje intencje komunikacyjne? (za pomocą mowy, mimiki, gestów, krzyku?)
4. Czy nawiązuje kontakt wzrokowy?
5. Jeśli nie reaguje na polecenia, to ważne czy np. dziecko patrzy na rzecz, o której jest mowa? Na jakim poziomie rozumie mowę?
6. Czy dziecko wchodzi w interakcje i/lub jest zainteresowane otoczeniem?
7. Jak wygląda spontaniczna aktywność dziecka?
8. Czy i jak bawi się zabawkami?
9. Jak reaguje na otaczające bodźce?
10. Czy ma trudności w przyjmowaniu pokarmów?
11. Przegląd innych wyników badań (zwłaszcza słuchu, neurologicznego, psychologicznego) oraz opinii o dziecku.

Opinia logopedyczna

Diagnoza logopedyczna dziecka z autyzmem często na celu ma sporządzenie rzetelnej opinii, która zawiera szczegółowe zalecenia do dalszej pracy. Jeżeli skrupulatnie przeprowadzimy diagnozę, badając po kolei wszystkie aspekty wpływające na mowę i komunikację, opinia niejako wyjdzie nam sama. W naszej gestii będzie wystosowanie zaleceń i celów. Logopedyczna praca z dzieckiem autystycznym powinna skupiać się przede wszystkim na pragmatycznej warstwie języka w codziennym życiu dziecka. Zatem pracujemy razem z dzieckiem, ale i jego otoczeniem nad tym, by język stał się dla malucha praktycznym narzędziem do realizacji intencji. Logopeda pracuje z dzieckiem nad komunikacją, uczy korzystania z języka oraz uświadamia dziecku jego siłę.

Literatura:

1. Cieszyńska J., (2011), Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych. Metoda krakowska, Kraków, Omega Stage Systemus.

2. Gałkowski T., (2005), Zdolności porozumiewania się w autyzmie i ich wspomaganie, [w:] red. T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska, Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, Opole, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

3. Grandin T., The Autistic Brain: Thinking Across The Spectrum (2013)

4. Lipski W., Standard postępowania logopedycznego w przypadku autyzmu, [w:] red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak, Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, Lublin, Wydawnictwo UMCS (2015)

4. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD – 10, praca zbiorowa, t. 1, (1998) Warszawa, Uniwersyteckie Wydawnictwo Me- dyczne, Versalius.

5. www.badabada.pl (dostęp 19.08.2020)